۱- تعیین مسیر زندگی
همه افراد در انتخاب های مهمی چون انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شغل، همسر و انتخاب راه زندگی و عقیده که از مهمترین انتخاب ها هستند، نیاز به مشاوره و راهنمایی دارند. انتخاب رشته تحصیلی یکی از مهمترین موضوعات و انتخاب های هر فردی می باشد چون شغلی که در آینده به آن منتهی خواهد شد مسیر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی او را مشخص خواهد کرد.
۲- ایجاد و تقویت روحیه خود باوری و اعتماد به نفس
عدم خودباوری، اعتماد به نفس و انگیزه در بین دانش آموزان و دانشجویان عامل بسیار مهمی است برای شروع مشکلاتی همچون ضعف درسی، افت تحصیلی و ترک تحصیل. در نتیجه مشاوران تحصیل ضمن بررسی و علت یابی مشکل با ایجاد شرایط مطلوب در باورهای فرد در رابطه با خودکارآمدی تحصیلی و موفقیت دانش آموزان و دانشجویان گام های موثری بر می دارند.
۳- توجه به برنامه ریزی اصولی
اکثر دانش آموزان و والدین آنها نسبت به برنامه ریزی اصولی اطلاعات کمی دارند و یا اینکه به برنامه ریزی با یک بعد خاص مثل زمابندی می نگرند و نسبت به مسائلی همچون محتوا و هدف برنامه ریزی غافل هستند. در فرایند مشاوره تحصیلی به دانش آموزان و والدین آگاهی داده می شود که همه جوانب برنامه ریزی را در نظر بگیرند تا برنامه ای با محتوا و هدفمند داشته باشند در این راستا مشاوره تحصیلی به دانش آموز کمک می کند تا برای امور تحصیلی خود برنامه ریزی کند و والدین را آگاه می کند که در رابطه با اجرای برنامه به دانش آموز کمک نمایند.
توضیح کامل برنامه ریزی اصولی و نوشتن اهداف
۴- توجه به پیشرفت های تکنولوژی (فن آوری اطلاعات)
با توجه به پیشرفت های بوجود آمده و وجود رسانه هایی چون رایانه، اینترنت، شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای مختلف، بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان علاقمند هستند که بدانند چگونه می توانند از آن رسانه ها در جهت پیشرفت تحصیلی خود استفاده کنند. در فرایند مشاوره تحصیلی مشاور براساس اطلاعات و آگاهی های خود دانش آموزان و دانشجویان را در این رابطه راهنمایی می نماید.
۵- جلوگیری از آسیب های اجتماعی
در سایه آگاهی، شناخت، بینش و بصیرت که از طریق مشاوره حاصل می گردد امکان خطا و اشتباه از بین می رود و یا به حداقل می رسد. جلوگیری از مشکلاتی همچون افت تحصیلی، ترک تحصیل و اختلالات رفتاری عاطفی باعث جلوگیری از ناهنجاری های فردی و اجتماعی می گردد که این مهم در گرو کار مشاوران تحصیلی در همه مقاطع تحصیلی است.
۶- تغییر و تحولات اصلاحی در برنامه های آموزش و پرورش و آموزش عالی
تغییر و تحولات اصلاحی در برنامه های آموزش و پرورش و آموزش عالی، علاوه بر اینکه نیازمند به علوم نظری همچون علوم تربیتی، روانشناسی و همینطور پژوهش های افراد صاحب نظر و مجرب است، لکن حرکت و عملکرد مشاوران تحصیلی بعنوان کسانی که در مواجه مستقیم با مسائل و مشکلات دانش آموزان و دانشجویان هستند بعنوان یک حرکت و کار با ارزش و مفید اقدام پژوهی، در رابطه با شناخت مسائل و مشکلات پنهان و همینطور ارزیابی برنامه های در حال اجرا نقش بسیار مهمی می تواند داشته باشد بطوری که مشاوران تحصیلی می توانند عامل موثری در جهت تغییر و تحولات اصلاحی در برنامه های دانش آموزان و دانشجویان، کمک به تدوین برنامه های عملی و همچنین هماهنگی برنامه باشند و نقش بسیار فعالی را در این رابطه ایفا نمایند.
۷- ایجاد تعادل و سازگاری در برنامه های تحصیلی
بوجود آمدن فاصله بین نیازهای قبلی، فعلی و آینده در جامعه، افراد را با مشکلاتی مواجه می نمایند، در نتیجه ضرورت آگاه نمودن افراد و ایجاد تعادل و سازگاری بین این نیازها از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است. وجود فاصله بین نیازهای دیروز، امروز و فردا که بطور اجتناب ناپذیر در جوامع صنعتی و رو به پیشرفت ما وجود دارد بر کسی پوشیده نیست و در نتیجه ایجاد تعادل و سازگاری بین این نیازها بسیار ضروری است و این مهم نیز از ضرورتهای کار مشاوران تحصیلی است که براساس شرایط زمانی و موقعیت های خاص و فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دانش آموزان و دانشجویان را آگاه نموده و ضمن جهت دهی مناسب در راستای تعادل و سازگاری برنامه های تحصیلی آنها با نیازهای موجود قدم های موثری بردارند.
۸- کمک به والدین در امور تحصیلی فرزندان
همراهی والدین با امور تحصیلی فرزندان خود و بخصوص همراهی آنها در مقطع ابتدایی بسیار مهم است، بطوری که نقش آنها نیز همچون مربیان تسهیل دهنده امور تحصیلی و یادگیری می باشد. اما آنچه در این راستا بسیار مهم است چگونگی و کیفیت این همراهی و چگونگی ایفای نقش والدین در این رابطه است که این مهم متوجه مشاوران تحصیلی است که در قالب جلسات آموزشی و مشاوره های فردی شناخت و آگاهی لازم را به والدین بدهند و چگونگی همراهی با مربیان و بخصوص چگونگی کمک به فرزندان در امور تحصیلی را برای آنها تبیین نمایند.
بدیهی است عدم توجه والدین به چگونگی کمک به فرزندان، کمک های غیر اصولی، بدون جهت و غیرقاعده ای را بدنبال خواهد داشت، که معمولاً اینگونه کمک ها نه تنها در راستای برنامه های آموزشی یادگیری، یاددهی نمی باشد و بلکه مخل آن نیز می باشد.
در نگاهی دیگر انگیزه و علاقه تحصیل در خانواده شکل می گیرد و هدایت می شود و در نتیجه خانواده بدون انگیزه و بدون علاقه به امور تحصیلی فرزندان و بدون اطلاع از شرایط تحصیلی فرزندان باعث کاهش روند تحصیلی دانش آموزان با استعداد می شود. بنابراین در فرایند مشاوره تحصیلی انجام مشاوره با والدین و ارایه شناخت و آگاهی های لازم به آنها به منظور بالا بردن سطح انگیزش و علاقه آنها و سرعت بخشیدن به امور تحصیلی فرزندان ضرورت و اهمیت بسیاری دارد.
۹- شناسایی و تشخیص به موقع مشکلات
شناسایی و تشخیص به موقع مشکلات دانش آموزان در مراحل ابتدایی تحصیلی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا که با شناسایی و تشخیص به موقع مشکلات و انجام اقدامات مشاوره ای، درمان و آموزشی و … از ورود و انتقال مشکل به پایه ها و مقاطع بعدی جلوگیری شده و در نتیجه از سردرگمی، افت تحصیلی ، ترک تحصیل، مشکلات روحی و روانی، هزینه های زیاد و بی جهت و… جلوگیری شده و از همان ابتدا دانش آموز در مسیر درست و مناسبی قرار می گیرد که این مهم نیز بعهده مشاوران تحصیل است که با توجه به علم و آگاهی و تخصص و تجربه خود مشکلات دانش آموزان را شناسایی و راه کارهای مناسب را ارایه نمایند.
۱۰- کمک به انتخاب رشته
دانش آموزان در طول تحصیل خود با انتخاب های مواجه هستند که این انتخاب ها بسیار مهم و سرنوشت ساز است، آنها بعضاً دلایل منطقی و اطلاعات مناسبی جهت انتخاب های خود ندارند و ممکن است علاقه آنها به یک رشته خاص یک علاقه کاذب باشد که از دوران کودکی همراه آن ها بوده است و در عمل هیچ استعدادی در آن رشته نداشته باشند و معمولاً ملاک های نامناسب و غیر واقع بینانه ای را برای انتخاب خود در نظر می گیرند که با شرایط آنها سازگار نیست، بطور مثال در مقطع دبیرستان رشته ای را انتخاب می کنند که دارای وجه اجتماعی باشد، یا انتخاب آنها براساس پیروی از دیگران است و نهایتاً بواسطه عدم توجه به شرایط دیگر، ممکن است در انتخاب خود با شکست مواجه شوند (مثل دانش آموزی که به رشته ریاضی می رود) و در انتخاب رشته دانشگاهی خود نیز ممکن است بر اساس همان دیدگاه خود انتخاب رشته نماید که در نتیجه بسیاری از آنها دچار افت تحصیل شده یا بدنبال تغییر رشته هستند و یا مجبور به ترک تحصیل می شوند. مشاوران تحصیلی با ارائه شناخت و آگاهی لازم نسبت به شرایط هر رشته تحصیلی و مد نظر قرار دارند شرایط فرد از حیث توان علمی، استعداد و… راه کارهای لازم را ارایه می نمایند.
۱۱- بررسی علل ضعف درسی
برخی از دانش آموزان دارای ضعف درسی هستند که به منظور جلوگیری از افت تحصیلی آنها و به طبع آنها جلوگیری از ترک تحصیل احتمالی آنها ضرورت دارد که مشاوره تحصیلی در این امر مداخله نماید، بطوری که در فرایند مشاوره علت های ضعف درسی شناسایی و با توجه به عللی که موجب ضعف درسی شده (اعم از فردی مثل: انگیزه خود دانش آموز، روش های مطالعه، برنامه ریزی، علاقه، استعداد و یا بیرونی مثل: خانواده، مدرسه و…) راه کارهای مناسبی در رابطه با مرتفع شدن مشکل و یا کاهش تأثیر آنها در مسائل تحصیلی ارایه می گردد.
۱۲- سرعت بخشیدن به فرایند مطالعه و تحصیل
برخی از دانش آموزان (که عمدتاً دانش آموزان خود کارآمد هستند) مایلند که در امور تحصیل خود شرایط بهتری داشته باشند و با عملکرد بهینه خود به فرایند تحصیل و مطالعه خود سرعت بیشتری بدهند و در نتیجه ضرورت دارد که مشاوران تحصیلی با ارایه خدمات مشاوره ای به این گروه راه کارهایی ارایه دهند که به احتمال موفقیت آنها در سطح پیشرفته تری بیفزاید. (مثل: شیوه های مطالعه، شیوه های بخاطر سپاری، پردازش اطلاعات، روشهای تندخوانی، برنامه ریزی، مطالعات غیر کلاسیک و اضافه بر دروس و…)
۱۳- توجه به دانش آموزان معلول و استثنایی
در بین جمعیت دانش آموزی بطور معمول درصد کمی هستند که دارای معلولیت هایی همچون شنوایی، بینایی و یا هوشی هستند که این معلولیت ها به نوعی در روند تحصیلی آنها تأثیر گذار است. بنابراین ارایه خدمات مشاوره تحصیلی به این گروه از دانش آموزان و خانواده آنها ضروری و لازم می باشد، چون خانواده آنها نیازمند اطلاعاتی هستند که بدانند با توجه به نوع معلولیت آنها، چگونه می توانند در رابطه با امور تحصیلی کمک نمایند و با توجه به توانایی های آنها در رابطه با آیند تحصیلی و شغلی آنها تصمیم گیری نمایند، معمولاً اینگونه دانش آموزان بواسطه اینکه زودتر از سایر دانش آموزان باید حرفه و مهارتی را بیاموزند نیاز مبرمی به مشاوره تحصیلی دارند.
۱۴- توجه به دانش آموزان تیزهوش و نابغه
درصدی از دانش آموزان نیز بعنوان دانش آموزان تیزهوش و نابغه هستند که همواره مورد توجه اند، بطوری که این گروه دارای نیروی قابل توجه و برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت جامعه از اهمیت زیادی برخوردارند، این گروه سرمایه های اجتماعی هستند که توجه و هدایت درست و به موقع آنها می تواند اثرات بسیار مفیدی را برای خود آنها و جامعه به همراه داشته باشد و عدم توجه و رها کردن آنها باعث از دست رفتن چنین نیروهای با ارزشی شده و زیان های قابل توجهی را به بار خواهد آورد، در نتیجه ضرورت دارد مشاوران تحصیلی ضمن شناسایی اینگونه دانش آموزان در جهت هدایت و معرفی آنها به منظور استفاده از امکانات و شرایط ویژه اقدام نمایند.
۱۵- توجه به مسائل رشدی و مراحل رشد
دانش آموزان در پایه ها و مقاطع مختلف تحصیلی دارای ویژگی های خاصی براساس رشد سنی خود هستند و هر مرحله از رشد آنها نیز توجه خاص خود را می طلبد که اولیا و مربیان باید نسبت به رشد هر مرحله آگاه بوده و چگونگی برخورد و تعامل با کودک را براساس آگاهی ها و شناخت خود قرار دهند. در نتیجه در فرایند مشاوره تحصیلی ارایه شناخت و آگاهـی به اولیـاء و مربیان به منظور توجه به این مهم و متناسب نمودن انتظارات و ارایه برنامه های آموزشی و پرورشی متناسب با هر مرحله از رشد بسیار ضروری می باشد.
۱۶- توجه به اضطراب
وجود اضطراب (بیمارگونه و غیر طبیعی) در دانش آموزان و دانشجویان همچون ترمز دستی که مانعی است بر حرکت اتومبیل، می تواند مانعی باشد برای پیشرفت و موفقیت آنها در رسیدن به اهدافی که برای خود ترسیم نموده اند. در فرایند مشاوره تحصیلی مشاور می کوشد که ضمن شناخت و تشخیص نوع اضطراب با آموزش شیوه صحیح برخورد با اینگونه مشکلات در جهت کاهش اضطراب و متعادل نمودن و وضعیت روحی و روانی دانش آموزان و دانشجویان اقدام و در صورت لزوم نسبت به ارجاع آنها به پزشک متخصص اقدام نماید.
۱۷- توجه به مشکلات روحی – روانی و رفتاری- عاطفی
برخی از دانش آموزان و دانشجویان با مشکلات روحی، روانی و رفتاری- عاطفی مواجه هستند که اینگونه مشکلات در مقاطع پائین تحصیل بیشتر با پوششهایی همچون افت تحصیلی ضعف درسی، غیبت، فراموشی، بی توجهی، پرخاشگری و… مطرح می باشند، مشاوران تحصیلی ضمن شناخت و تشخیص اینگونه مشکلات در حد توان خود راه کارهای لازم را ارایه و در صورت لزوم نسبت به ارجاع آنها به پزشکان متخصص اقدام می نمایند.
۱۸- توجه به بهداشت روانی
در فرایند مشاوره تحصیلی به منظور پیشگیری از مشکلات روحی، عاطفی دانش آموزان و دانشجویان به بهداشت روانی آنها نیز توجه می گردد، بطوری که با تشکیل جلسات آموزشی و مشاوره های فردی و گروهی چگونگی برخورد و تعامل و سازگاری با مشکلاتی که در روند امور تحصیلی بطور اجتناب ناپذیر با آن مواجه می گردد آموزش داده می شود بطوری که آنها یاد می گیرند که نسبت به مسائل و مشکلات بوجود آمده تحلیل درست و منطقـی داشته باشند و باکسـب نگـرش منطـقی در جهت اصـلاح و جبران آن بکوشند و بی جهت تسلیم افکار منفی و مخرب نگردند.
۱۹- توجه به بهداشت جسمی
برخی از دانش آموزان و دانشجویان نسبت به مشکلاتی همچون سوء تغذیه، بی خوابی، کم تحرکی یا بی تحرکی، بی اطلاع بوده و نسبت و تأثیر منفی اینگونه مشکلات بر روند تحصیلی خود غافل هستند در فرایند مشاوره تحصیلی به دانش آموزان و دانشجویان به این نکته مهم توجه می شود، بطوری که برنامه غذایی، میزان خواب در شبانه روز، ورزش و فعالیت آنها بررسی و مشاوره براساس آگاهی خود اطلاعات لازم را در اختیار دانش آموزان و دانشجویان قرار می دهد.
۲۰- توجه به بیماری های خاص
بعضی از دانش آموزان و دانشجویان دارای بیماری هایی همچون پرکاری و کم کاری غدد بخصوص غده تیروئید هستند که این مشکل بر روند مسائل تحصیلی آنها تأثیر منفی دارد در نتیجه در فرایند مشاوره تحصیلی با توجه و آگاهی از علائم و مشاهده آن در دانش آموزان و دانشجویان نسبت به ارجاع آنها به پزشک متخصص اقدام می نماید.
۲۱- استفاده مناسب از اوقات فراغت
بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان در رابطه با اوقات فراغت خود برنامه مشخصی ندارند و یا اینکه بجای استفاده مناسب از اوقات فراغت خود صرفاً به فکر پر کردن این اوقات هستند. در فرایند مشاوره تحصیلی به دانش آموزان و دانشجویان کمک می شود تا بتوانند از اوقات فراغت خود بهترین و مناسبترین استفاده را داشته باشند.
۲۲- کمک به دست اندرکاران امر آموزش
دست اندرکاران امور آموزشی بخصوص مدیران و معلمان به منظور انجام موفق و مطلوب وظایف خود نیاز به مشاوره و راهنمایی های تخصصی هستند که این مهم می تواند توسط مشاوره تحصیلی انجام گیرد، بطوری که مشاور تحصیلی با توجه به اطلاعات علمی و تخصصی خود و همچنین اطلاعات تجربی که بواسطه مواجه مستقیم با مسائل و مشکلات دانش آموزان بدست آمده آگاهی های لازم را به دست اندرکاران ارایه نماید. اهمیت این امر تا جایی است که مراکز آموزشی دارای مشاوره تحصیلی که مشاوران در تعامل شناختی و حرفه ای با مدیران و مربیان هستند فرایند آموزش و بروندادها بسیار مطلوب بوده است.
۲۳- پژوهش و تحقیق
انجام پژوهش های علمی، آماری و روانشناسی، به منظور بررسی، راهنمایی، مشاوره و بررسی نیازهای هر مدرسه، شهر، استان و کشور لازم و ضروی می باشد و مشاوران تحصیلی در اینگونه بررسی و تحقیق ها نقش بسیار مهم و اساسی دارند.
